W tym miesiącu chcielibyśmy przyjrzeć się ważnej tematyce, jaką jest rozpoznawanie własnych potrzeb i reagowanie na nie. By zgłębić ten temat, warto najpierw zwrócić się w stronę wiedzy teoretycznej. Powszechnie znana jest teoria potrzeb, znana jako piramida Maslowa. Amerykański badacz, Abraham Maslow, wyróżnił kilka najważniejszych potrzeb ułożonych hierarchicznie – najpierw muszą być spełnione potrzeby najbardziej podstawowe, tak byśmy mogli zająć się spełnianiem potrzeb wyższego rzędu. Do potrzeb należących do tej słynnej piramidy należą kolejno: potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości i przynależności, uznania i samorealizacji. W późniejszych wersjach teorii wyodrębniono ponadto potrzeby poznawcze, estetyczne i te związane z transcendencją (duchowością).
To, o czym nie mówi się zbyt często, to liczne ograniczenia związane z teorią Maslowa, których świadomy był sam autor. W wielu przypadkach zdarza się, że naszych potrzeb nie spełniamy we “właściwej” kolejności, którą przewidywał Maslow. Prostym przykładem może być uczestnictwo w strajku głodowym – rezygnacja z zaspokojenia bardzo podstawowej potrzeby głodu na rzecz jakiejś nadrzędnej idei, związanej z potrzebą przynależności czy też transcendencji. Przykładem zaprzeczającym teorii mogą być także artyści, dla których potrzeba samorealizacji (czyli m.in. tworzenia) zdają się być na znacznie bardziej podstawowym poziomie niż u innych ludzi, stając się elementem codziennego życia. Bardziej “ekstremalnym”, choć nadal prawdziwym odstępstwem od teorii Maslowa mogą być ludzie z osobowością psychopatyczną, którzy nie pragną i nie potrzebują miłości. Odstępstw od zasad wyznaczonych przez piramidę potrzeb może być wiele – wynika to z tego, że każdy człowiek ma inny charakter i pochodzi z innego środowiska; ma też więc inne wartości.
Piramida Maslowa to bez wątpienia najbardziej popularna, choć nie jedyna teoria związana z ludzkimi potrzebami. Istnieje jeszcze szereg innych koncepcji, które warto znać, ponieważ odnoszą się one do tych aspektów ludzkiej psychiki, których Maslow nie uwzględnił. Ciekawą koncepcją jest teoria McClellanda, która wyróżnia trzy główne potrzeby warunkujące zachowanie człowieka. Po pierwsze, jest to potrzeba władzy, rozumiana jako zdolność do kontroli nad własnym życiem, ale i zachowaniem innych ludzi. Z drugiej strony, ludzkim zachowaniem kieruje też potrzeba afiliacji, objawiająca się pragnieniem uznania, a także potrzeba osiągnięć, czyli odnoszenia sukcesów.
Inny badacz, Alderfer, stworzył inną teorię, znaną jako ERG. Nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich nazw potrzeb: egzystencji, integracji i rozwoju. Potrzeby egzystencji możemy według terminologii Maslowa określić jako potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa. Alderfer wyróżnił też potrzeby integracji (odpowiadające potrzebie przynależności i szacunku), a także rozwoju (związane z samorealizacją wyróżnioną w piramidzie potrzeb). Co ciekawe, Alderfer nie zakłada, że w pierwszej kolejności muszą zostać spełnione potrzeby niższego rzędu. Z teorii Alderfrera pochodzi pojęcie frustracji, wynikającej z niemożności spełnienia danej potrzeby. Odczuwanie frustracji może prowadzić do regresu, czyli “cofnięcia” się do potrzeby niższego rzędu. Przykładowo, jeśli od wielu lat pracujemy na tym samym stanowisku, nie mogąc uzyskać awansu, ten brak spełnienia zawodowego możemy zrekompensować sobie przebywaniem wśród wielu ludzi i zdobywaniem kontaktów.
Ostatnią koncepcją, którą chcielibyśmy dzisiaj poruszyć, jest teoria Allardta, fińskiego socjologa, który przeprowadził badanie sondażowe dotyczące poczucia szczęścia i dobrobytu. Badacz opisał wyniki swoich badań przy pomocy równania: żyć = mieć + kochać + być. Ta ciekawa koncepcja odnosi się do trzech najważniejszych według Allardta potrzeb: odpowiednich zasobów i dobrych warunków życia, wartościowych relacji międzyludzkich, a także osiągnięć i pozytywnej samooceny.
Przytoczone teorie mają ze sobą wiele wspólnego, jednak istnieją między nimi ważne różnice, wynikające z różnych sposobów spojrzenia na ludzką psychikę. Rozpoznawanie potrzeb swoich i innych ludzi, a także odpowiednie reagowanie na te potrzeby, jest niezwykle ważne, dlatego warto poznać tę tematykę z różnych perspektyw.
Dobrego dnia!
